अध्याय ७ : ज्ञानविज्ञान योग

श्रीकृष्ण उवाच
मय्य् आसक्तमनाः पार्थ योगं युञ्जन् मदाश्रयः । 
असंशयं समग्रं मां यथा ज्ञास्यसि तच्छृणु ॥१॥

ज्ञानं तेऽहं सविज्ञानम्  इदं वक्ष्याम्य् अशेषतः । 
यज् ज्ञात्वा नेह भूयोऽन्यज्  ज्ञातव्यम् अवशिष्यते ॥२॥

मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद् यतति सिद्धये ।
यतताम् अपि सिद्धानां कश्चिन् मां वेत्ति तत्त्वतः ॥३॥ 

भूमिर् आपोऽनलो वायुः खं मनो बुद्धिर् एव च ।
अहङ्कार इतीयं मे भिन्ना प्रकृतिर् अष्टधा ॥४॥

अपरेयम् इतस् त्व् अन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम् । 
जीवभूतां महाबाहो ययेदं धार्यते जगत् ॥५॥

एतद्योनीनि भूतानि, सर्वाणीत्य् उपधारय 
अहं कृत्स्नस्य जगतः प्रभवः प्रलयस् तथा ॥६॥

मत्तः परतरं नान्यत्  किञ्चिद् अस्ति धनञ्जय । 
मयि सर्वम् इदं प्रोतं सूत्रे मणिगणा इव ॥७॥

रसोऽहम् अप्सु कौन्तेय प्रभास्मि शशिसूर्ययोः । 
प्रणवः सर्ववेदेषु शब्दः खे पौरुषं नृषु ॥८॥

पुण्यो गन्धः पृथिव्यां च तेजश्चास्मि विभावसौ । 
जीवनं सर्वभूतेषु तपश्चास्मि तपस्विषु ॥९॥

बीजं मां सर्वभूतानां विद्धि पार्थ सनातनम् । 
बुद्धिर् बुद्धिमताम् अस्मि तेजस् तेजस्विनाम् अहम् ॥१०॥

बलं बलवतां चाहं कामरागविवर्जितम् ।
धर्माविरुद्धो भूतेषु कामोऽस्मि भरतर्षभ ॥११॥

ये चैव सात्त्विका भावा राजसास् तामसाश्च ये ।
मत्त एवेति तान् विद्धि न त्वहं तेषु ते मयि ॥१२॥

त्रिभिर् गुणमयैर् भावैर्  एभिः सर्वम् इदं जगत् ।
मोहितं नाभिजानाति माम् एभ्यः परम् अव्ययम् ॥१३॥

दैवी ह्य् एषा गुणमयी मम माया दुरत्यया।
माम् एव ये प्रपद्यन्ते मायाम् एतां तरन्ति ते ॥१४॥

न मां दुष्कृतिनो मूढाः प्रपद्यन्ते नराधमाः।
माययापहृतज्ञाना आसुरं भावम् आश्रिताः ॥१५॥

चतुर्विधा भजन्ते मां जनाः सुकृतिनोऽर्जुन । 
आर्तो जिज्ञासुर् अर्थार्थी ज्ञानी च भरतर्षभ ॥१६॥

तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त एकभक्तिर् विशिष्यते । 
प्रियो हि ज्ञानिनोऽत्यर्थम् अहं स च मम प्रियः ॥१७॥

उदाराः सर्व एवैते ज्ञानी त्व् आत्मैव मे मतम् । 
आस्थितः स हि युक्तात्मा माम् एवानुत्तमां गतिम् ॥१८॥

बहूनां जन्मनाम् अन्ते ज्ञानवान् मां प्रपद्यते । 
वासुदेवः सर्वम् इति स महात्मा सुदुर्लभः ॥१९॥

कामैस् तैस्तैर् हृतज्ञानाः प्रपद्यन्तेऽन्यदेवताः । 
तं तं नियमम् आस्थाय प्रकृत्या नियताः स्वया ॥२०॥

यो यो यां यां तनुं भक्तः श्रद्धयार्चितुम् इच्छति । 
तस्य तस्याचलां श्रद्धां ताम् एव विदधाम्य अहम् ॥२१॥

स तया श्रद्धया युक्तस् तस्याराधनम् ईहते। 
लभते च ततः कामान् मयैव विहितान् हि तान् ॥२२॥

अन्तवत् तु फलं तेषां तद् भवत्य् अल्पमेधसाम् । 
देवान् देवयजो यान्ति मद्भक्ता यान्ति माम् अपि ॥२३॥

अव्यक्तं व्यक्तिम् आपन्नं मन्यन्ते माम् अबुद्धयः । 
परं भावम् अजानन्तो, ममाव्ययम् अनुत्तमम् ॥२४॥

नाहं प्रकाशः सर्वस्य योगमायासमावृतः
मूढोऽयं नाभिजानाति लोको माम् अजम् अव्ययम् ॥२५॥

वेदाहं समतीतानि वर्तमानानि चार्जुन । 
भविष्याणि च भूतानि मां तु वेद न कश्चन ॥२६॥

इच्छाद्वेषसमुत्थेन द्वन्द्वमोहेन भारत । 
सर्वभूतानि सम्मोहं सर्गे यान्ति परन्तप ॥२७॥

येषां त्व् अन्तगतं पापं जनानां पुण्यकर्मणाम् । 
ते द्वन्द्वमोहनिर्मुक्ता भजन्ते मां दृढव्रताः ॥२८॥

जरामरणमोक्षाय माम् आश्रित्य यतन्ति ये । 
ते ब्रह्म तद् विदुः कृत्स्नम् अध्यात्म कर्म चाखिलम् ॥२९॥

साधिभूताधिदैवं मां साधियज्ञं च ये विदुः।
प्रयाणकालेऽपि च मां ते विदुर् युक्तचेतसः ॥३०॥